Chcę się podzielić z Wami swoimi doświadczeniami.
Truizmem jest powiedzieć, że formułowanie celów jest ważnym, a nawet najważniejszym etapem w procesie wspomagania. To wszyscy wiemy. Od tego zależy potem dobre planowanie i ewaluacja. To wiemy. Teoretycznie. Natomiast to, że formułowanie celów jest najtrudniejszym etapem we wspomaganiu, zobaczyłam dopiero po kilku latach szkoleń i doradztwa. Sama biedziłam się z tym, kiedy realizowaliśmy wspomaganie w mojej szkole przed kilku laty. Myślałam, że to dla mnie takie trudne, że ciągle muszę się tego uczyć.
Dopiero po latach zrozumiałam, że formułowanie celów jest najtrudniejsze, ponieważ mamy do wyobrażenia sobie stan, rzeczywistość, do której dopiero mamy dojść. To stan docelowy, który ma być inny, niż to, co znamy. Szczególnie wtedy, kiedy formułowanie celu jest odpowiedzią na problem. Kiedy cel jest punktem dojścia po rozwiązaniu problemu.
Jesteśmy przyzwyczajeni, że często najpierw planujemy działania, a potem dopisujemy do nich cele. Tak też można. Ale czy to jest skuteczne?
Łatwo jest stawiać cele ogólne – idee. Ale cele szczegółowe wymagają ogromnej precyzji, bo są punktem wyjścia do działań. Tu liczy się efektywność. Żeby dobrze zaplanować działania muszę dokładnie wiedzieć dokąd mnie mają zaprowadzić. Do celu!
W uczeniu się formułowania efektywnych celów pomogła mi metoda SMART. Ale nie tylko teoria – znam każdą kategorię S-M-A-R-T, potrafię o nich opowiedzieć. Do sprawności doprowadziła mnie nie sama teoria, ale praktyka SMART, setki sformułowanych tą metodą celów.
Cele SMART
– formułowanie celów ogólnych nie przysparza nam tyle trudności, co formułowanie celów szczegółowych. Cel – dobrze opisany stan, który chcemy osiągnąć w przyszłości.
Jak to zrobić?
Dobrym narzędziem przy formułowaniu celów szczegółowych jest metoda SMART.
Dobrze postawiony cel powinien spełniać kilka kryteriów, powinien być:
S – (specific) skonkretyzowany, specyficzny, rozwojowy
M – (motivational) mierzalny, motywujący
A – (attainable) osiągalny, akceptowalny, ambitny
R – (relevant) realny, istotny, dający rezultaty
T – (time-bound) terminowy, określony w czasie, rozliczalny w czasie.
Na podstawie:
Izabela Kazimierska, Indira Lachowicz, Laura Piotrowska,
FORMUŁOWANIE CELÓW ROZWOJOWYCH WEDŁUG METODOLOGII SMART,
Warszawa ORE
Pierwsze kryterium S (specific ) = konkretny, jasny, jednoznaczny.
„Skonkretyzowany to umiejętność wyobrażenia sobie tego, co mam osiągnąć, jaki stan jest pożądany, jak również umiejętność zdefiniowania wskaźników, po czym poznamy, że to jest już stan docelowy. Specyficzność celu oznacza precyzję w opisaniu tego, co chcemy osiągnąć w przyszłości, a nie szczegółowym opisie sposobu, w jaki będziemy to osiągnąć. Posługując się metaforą – formułując cel opisujemy szczyt, a nie drogę, jaką do niego dojdziemy. Dobrze specyfikowany cel oznacza, że łatwo nam go sobie wyobrazić, zmierzyć. Dobrze sformułowany cel powinien mieć jasno zdefiniowany rezultat.” (s.3)
ibidem
„Mierzalność celu oznacza, że dokładnie wiemy, po czym poznamy, że osiągnęliśmy nasz cel.
– zdany egzamin na ocenę minimum 4,5
– ilość popełnianych błędów w kolejnym dyktandzie (nie więcej niż 3)
– minimum 70 % uczniów w ankiecie uznało lekcje z mojego przedmiotu za ciekawe” (s. 3)
ibidem
Drugie kryterium formułowania celów szczegółowych zgodnie z regułą SMART M (motivational, ale też measurable) = motywujący, mierzalny.
Według autorek poradnika:
„Motywujący – podczas stawiania celów warto zadawać sobie pytanie, czy cel jest sam w sobie motywujący, czy zachęca do podjęcia działania, czy jest sam w sobie wyzwaniem, zachęcającym do zmiany działania. Dobrze postawiony cel wymusza wyjście poza schematy w naszych działaniach. Często, przy poprawnie postawionych celach na początku, nie mamy dostatecznej wiedzy ani gotowych rozwiązań do tego, by je osiągnąć. Tak postawiony cel jest inspiracją do zmian w dotychczasowym działaniu i motywuje do działania. Jeśli od początku wiadomo, że cel zostanie zrealizowany, to powstaje pytanie, czy jest on wyzwaniem? Wyznaczając cele należy pamiętać, że ich realizacja ma coś zmienić, ulepszyć w funkcjonowaniu placówki.” (s. 3)
ibidem
Dla mnie w tej drugiej kategorii istotna jest mierzalność. Po czym poznam, że cel został osiągnięty?
Jeśli wcześniej doprecyzowałam, o co mi chodzi, mogę teraz zastanowić się, po czym to poznam.
Przykład:
Jeśli sformułuję cel zbyt ogólnie: zmotywować uczniów do nauki, to po czym poznam, że ja osiągnęłam mój cel? Jak to będzie, kiedy uczniowie będą zmotywowani? To trudne przy tak ogólnym celu.
Ale jeśli doprecyzuję cel:
np. zastosuję metodę kuli śniegowej do zadania 1, w którym uczniowie definiują pojęcie państwa,
to po czym poznam, że uczniowie osiągnęli mój cel? Teraz mogę wskazać kilka działań moich uczniów, po których widzę, że:
np.
1) Wszyscy uczniowie przez 15 minut byli skupieni na formułowaniu definicji państwa,
albo
2) 80% uczniów sformułowało definicję państwa bez rozpraszania się,
albo
3) 22 (z 25) uczniów sformułowało definicję państwa pracując z pełnym zaangażowaniem.
„Mierzalność celu oznacza, że dokładnie wiemy, po czym poznamy, że osiągnęliśmy nasz cel. Przykłady mierników podanych przez autorki:
– zdany egzamin na ocenę minimum 4,5
– ilość popełnianych błędów w kolejnym dyktandzie (nie więcej niż 3)
– minimum 70 % uczniów w ankiecie uznało lekcje z mojego przedmiotu za ciekawe” (s. 3)
ibidem
Trzecie kryterium formułowania celów szczegółowych zgodnie z regułą SMART to A (attainable, available, achievable, ambitious).
Zgodnie z tym kryterium cel ma być osiągalny, dostępny, ambitny.
To kryterium wskazuje, że cel motywuje do działania, bo jego osiągnięcie jest wyzwaniem. Stawia poprzeczkę wysoko, ale nie za wysoko. To znaczy osiągniecie go nie wykracza poza nasze możliwości. Ważniejsze jest tu jednak co innego. Mianowice to wyzwanie wiąże się bezpośrednio z jakąś naszą wymierną korzyścią. Osiągniecie go przyniesie nam zysk. Oszacowanie sprecyzowanie tego zysku motywuje do podjęcia wyzwania i wytrwałości w jego realizacji.
Zobaczcie jak na krótko może zmotywować nas ogólnikowy cel: Poprawię swoją formę !
Ale cel: Po pół roku biegania w parku trzy razy w tygodniu po 20 minut, będę biegać xx km dziennie.
Jest dla was wyzwaniem? Może nie dla wszystkich.
To też ważny aspekt formułowania celów SMART, że dużą rolę odgrywa tu kontekst. Nie ma jednego uniwersalnego celu na poprawienie formy, a co dopiero na rozwój szkoły, czy rozwój w pracy nauczyciela.
Mam taką prostą technikę badania tego wyzwania.
Jakie zyski przyniesie mi realizacja tego celu? Jakie straty?
Czy przyniesie mi zyski niezrealizowanie tego celu? Będą straty?
Może wydać się Wam niepotrzebne takie zastanawianie się.
Mam jednak doświadczenie, że te rozważania dają szerszy ogląd tego, co chcę osiągnąć? Czasem nawet refleksję, że tak naprawdę mam więcej korzyści, gdy celu nie osiągnę.
Przykład:
Motywowanie uczniów do koncentracji na ćwiczeniach poprzez wprowadzenie metody x, y, z przez trzy miesiące.
Realizacja tego celu to dla mnie zyski czy straty? To de facto dla mnie nowa robota z uczeniem się metod x, y, z, wprowadzanie ich do planu dydaktycznego, przygotowanie nowych materiałów dla uczniów, itp.
Ile trzeba mieć determinacji, jakim wyzwaniem dla mnie musi być motywowanie uczniów do nauki, żeby podjąć całą tą robotę. Podjąć, chcieć! Nie że ktoś mi kazał, albo napisał w jakimś planie.
Dobrze sformułowany cel spełniający kryterium achievabl, zakłada, że najpierw odpowiem sobie na pytania o zyski dla mnie z realizacji i osiągnięcia tego celu. Czy moje zyski przewyższają straty, czy to co wkładam, nawet dużo, zostanie zrekompensowane osiągniętym efektem. Wtedy dopiero cel może być motywujący. Tak uważam, takie mam doświadczenie.
Czwarte kryterium formułowania celów szczegółowych zgodnie z regułą SMART to R (relevant) – istotny, trafny; realistic, real – realistyczny, realny.
Zgodnie z tym kryterium cel powinien być realny, istotny, dający rezultaty.
Spełnienie tego kryterium pokazuje, że cel jest możliwy do osiągnięcia. Że jest mocno osadzony w naszym kontekście. Że posiadamy zasoby do jego osiągnięcia oraz jeśli ich nie posiadamy, to wiemy, jak je zdobyć, uzupełnić. To mocne kryterium. Dobrą techniką weryfikacji tego kryterium jest prosta lista zasobów pod tytułem, czego potrzebuję, żeby ten cel realizować? Czego mi brakuje? Mówię że mocne kryterium, bo zdarza mi się nierzadko, że po zrobieniu listy okazuje się, że nie mam zasobów i nie jestem w stanie ich zdobyć w wyznaczonym czasie. To często moment realizmu!!! I nierzadko rezygnuję z celu albo go urealniam! Tu mam zawsze dużo emocji. Ale real kosztuje. Przecież nie znoszę być nieskuteczna.
Piąte kryterium formułowania celów szczegółowych zgodnie z regułą SMART T (time-bound ) = czasowy, określony w czasie.
To wydaje sie proste kryterium, ale trzeba pamietać o kilku sprawach:
1) konkretnie określony początek i koniec,
2) etapy pośrednie jeśli cel jest długoterminowy,
3) nie spełnia tego kryterium sformułowanie: w ciągu roku, ciągle, itp.
Ustalenie konkretnego terminu, konkretnej daty realizacji celu, czy etapu mobilizuje do działania, ułatwia sprawdzanie, monitorowanie realizacji, także wywiera presję, jeśli mamy skłonność do jakże modnej dziś prokrastynacji (odkładania na później).
Ostatnio pojawiły się nowe kryteria. Mówi się dziś o technice SMARTER.
Dochodzą więc kryteria:
E (exciting) emocjonujący, ekscytujący, pasjonujący
R (recording) nagrany, odnotowany, zapisany
Ekscytujący – wiemy, że jeśli coś jest dla nas ekscytujące to nie mamy problemu, żeby się za to zabrać i realizować. Trudniej o taką samą ekscytację u innych. Dużo mówi się dziś o emocjach, jako tym czynniku bez którego nie ma motywacji do działania, uczenia się, do zmiany.
Zapisany cel motywuje, przypominając o tym, co postanowiliśmy. Łatwiej do niego wracać i monitorować ścieżkę, która do niego prowadzi.
